چرا سوره توبه، تنها سوره قرآن کریم است که با بسم الله الرحمن الرحیم آغاز نمی شود؟

در میان سوره های قرآن کریم، سوره توبه جایگاهی منحصر به فرد دارد. این سوره که به عنوان "سوره برائت" نیز شناخته می شود، تنها سوره ای است که با "بسم الله الرحمن الرحیم" آغاز نمی شود. این موضوع از دیرباز ذهن مفسران و علمای شیعه و سنی را به خود مشغول کرده و پرسش های متعددی را برانگیخته است.

در این مقاله قصد داریم به بررسی دلایل این موضوع از دیدگاه های مختلف بپردازیم.

دیدگاه اول: تناسب محتوایی

برخی از مفسران معتقدند که دلیل غیبت بسم الله الرحمن الرحیم در ابتدای سوره توبه، تناسب محتوایی آن با این آیه نورانی است. سوره توبه لحنی قاطع و صریح در برابر مشرکان و پیمان شکنان دارد و به نوعی اعلان جنگ با آنها تلقی می شود. "بسم الله الرحمن الرحیم" که مظهر رحمت و مهربانی خداوند است، با محتوای قاطع و تند این سوره همخوانی ندارد.

همانطور که حضرت علی (ع) فرمودند: "علت نیامدن بسم الله آن است که، بسم الله برای امان و رحمت است، ولى سورۀ برائت برای برداشته شدن امان، نازل شده است".

دیدگاه دوم: دنباله سوره انفال

گروهی دیگر از مفسران، سوره توبه را دنباله ای بر سوره انفال می دانند. در سوره انفال به موضوع پیمان ها و تعهدات اشاره شده است، در حالی که سوره توبه به لغو و فسخ پیمان هایی که توسط مشرکان نقض شده اند می پردازد.

از این منظر، عدم ذکر "بسم الله الرحمن الرحیم" در ابتدای سوره توبه، می تواند به نوعی پیوستگی و ارتباط معنایی بین این دو سوره را نشان دهد.

امام صادق (ع) در این باره می فرمایند: "سوره های انفال و توبه یکی هستند".

دیدگاه سوم: عدم تناقض

البته لازم به ذکر است که برخی از مفسران، تناقضی بین محتوای سوره توبه و "بسم الله الرحمن الرحیم" نمی بینند. آنها معتقدند که رحمت و مهربانی خداوند شامل همه مخلوقات، حتی مشرکان و پیمان شکنان نیز می شود.

در این دیدگاه، غیبت "بسم الله الرحمن الرحیم" در ابتدای سوره توبه می تواند به نوعی هشدار و تذکر به مشرکان تلقی شود که فرصت بازگشت و توبه برای آنها همچنان وجود دارد.

جمع بندی

در نهایت، هیچ پاسخ قطعی و یگانه ای برای پرسش غیبت "بسم الله الرحمن الرحیم" در ابتدای سوره توبه وجود ندارد. هر یک از دیدگاه های ارائه شده، دلایل خود را دارند و انتخاب نهایی با خواننده و مفسر قرآن کریم است.